Het zelfgenoegzame zelfbeeld van Nederland is aan herziening toe

ANALYSE – Never waste a good crisis. Corona is een wake-upcall geweest voor Nederland. Of zou dat in ieder geval moeten zijn.

Los van de vele nare gevolgen van de coronapandemie is er een groot lichtpunt: de crisis is mogelijk een belangrijke voedingsbodem voor verandering.

Op welk punt dan?

In het zorgeloze Nederland van voor corona leken we verdoofd door comfort. Aan het infuus van hoge welvaart, weinig natuurlijke bedreigingen (tot vorige week) en in een steeds gematigder klimaat dobberden we vrolijk door.

Het voelt alsof de pandemie ons abrupt uit een winterslaap heeft getrokken. En daarmee uit onze comfortzones. Een vakantie was ineens niet vanzelfsprekend meer. Eigenlijk was niets dat meer.

Maar hoe vervelend ook, er zit misschien wel een positieve keerzijde aan.

Nederlands exceptionalisme uit zich in te weinig zelfkritiek

Vorig jaar september deelde ik op Twitter al een artikel van Nature. Het ging over exceptionalisme. Het overtrokken zelfvertrouwen (exceptionalisme) van (westerse) landen die het daardoor minder goed deden in het bestrijden van de pandemie. Onder andere te herkennen aan leiders die hun inwoners vaak laten geloven dat hun land verheven is, in plaats van zich aan te sluiten bij de internationale gemeenschap.

In Nederland uitte zich dat door uitspraken over “mondkapjes zijn schijnveilig” en “eigen verantwoordelijkheid”. Ultieme voorbeelden waarmee we uit de pas liepen van wat de internationale wetenschap zei. Alsof het virus over de grens in Nederland zich ineens anders zou gedragen.

Een deel van de Nederlanders dacht er ook zo over. Een even hilarisch als triest fragment uit een filmpje van Al Jazeera-correspondent Step Vaessen ging viraal. Ze interviewde een man (vanaf 2:20) over de coronamaatregelen. Hij zei dat wij Nederlanders “are smart people” en “we have freedom of choice”. Op dat moment had ons land relatief een van de hoogste besmettingscijfers ter wereld toen er nog geen vaccins waren. Exceptioneler wordt het niet.

Het artikel van Nature is me steeds bijgebleven en ik heb het regelmatig aangehaald en gedeeld.

Exceptionalisme in Nederland is denk ik geen vorm van arrogantie, maar eerder een cocktail van eigenwijsheid en onze ingesleten neiging om over grote problemen niet echt open te spreken. Vanuit nuchterheid wellicht, maar we zijn op z’n zachtst gezegd niet altijd even realistisch of zelfkritisch.

Nederland is minder 'normaal' dan we zelf graag willen geloven

“Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg” is de meest geestdodende les die je mee kunt krijgen. En die les is er eeuwenlang aardig ingeramd. Maar niet normaal doen (wat is dat überhaupt?), is juist jezelf zijn. Niemand is normaal, wees vooral uniek.

We willen alleen graag geloven dat het wel zo is. Daarom zijn mensen vaak zo verbaasd: “Nou, dat dit in Nederland gebeurt?!”

Tijd dus dat wij Nederlanders het beeld van ons land herzien en onszelf als wat minder ‘normaal’ beschouwen. Want zo braaf of gemiddeld zijn we als land helemaal niet. Extremen komen – natuurlijk – ook in ons land voor. Ga maar na.

Na de verschrikkelijke moorden op prominente persoonlijkheden Fortuyn, Van Gogh en Peter R. de Vries kun je ons nauwelijks onschuldig noemen.

Qua Covid hebben we het allerminst exceptioneel gedaan. Ook niet het slechtst van de wereld, maar voor een land dat zo welvarend en vol zelfvertrouwen is, had de lat best wat hoger gemogen. Buitenlandse media hebben hier vaak over geschreven.

Het is een understatement dat het politiek een vrij chaotisch jaar is geweest. We hebben vaak gelachen om België dat het tijdenlang zonder regering deed, maar ons schouwspel vol affaires en aftredens verdient ook niet echt een schoonheidsprijs.

En dit zijn nog recente voorbeelden.

En ja, alles is relatief. We zijn geen Brazilië of Indonesië. Maar om nou te zeggen dat niets van de extremen op welvarend Nederland van toepassing is, gaat veel te ver.

Tijd voor wat meer realisme dus. Want niet erkennen of zaken wegstoppen, brengt niet de verandering die je wilt. Het werkt als een verstikkende deken.

We moeten grote en kleine onderwerpen openlijk benoemen, bespreken en oplossen. Tijd voor een nieuw zelfbeeld dus. Braver worden we er niet van, maar hopelijk wel realistischer en toekomstbestendiger.

Diederik Heinink is oprichter van East en adviseert bedrijven en leiders over hun positionering en bedrijfsstrategie. Daarnaast is hij high performance coach. In de afgelopen jaren was hij veel actief in de finance en techsector. Hij werkte onder andere voor ING, Randstad en veel internationale scale-ups en mid-corporates.